अर्थमन्त्री बिष्णु प्रसाद पाैडेलले आगामी वर्ष २०७८/०७९ काे बजेट प्रस्तुत गर्ने दिन पनि नजिकदै छ । हालका अर्थमन्त्री अर्थ बिज्ञ त हाेईनन तर अव आउने बजेट कस्ताे हुनुपर्छ ? कुन क्षेत्रलाई कति बजेट छुट्याउनु पर्छ भन्ने बिषयले सबै जनतामा काैतुहल हुनु स्वभाविक पनि हाे ।आगामी वर्षकाे बजेट लगभग साेह्र, सत्र खर्वकाे वन्ने कुरा मिडियाहरूमा आएकाे छ ।

गत वर्षकाे बजेटमा सरकारले अहिलेसम्म ३०% बजेट खर्च गर्न सकिरहेकाे छैन । पूजिगत खर्च गर्न नसक्नुमा सरकारकाे कमजाेरी हाे । बर्षाै बर्ष भईसक्याे देसमा पूजिगत खर्च हुन नसकेकाे अवस्था छ तर त्यसलाई समाधान गर्न तर्फ सरकार लाग्दैन कानमा तेल हालेर बस्छ । याे अवस्थामा बजेटकाे प्रणाली नै फेर्नु आवश्यक देखिन्छ । जव देशमा पूजिगत बजेट खर्च हुदैन तव श्रमजिवि, गरिव जनताकाे चुलाेमा आगाे बल्दैन । याे कुरा अर्थमन्त्रीले बुझ्नु पर्दछ ।

सर्वप्रथम त अर्थमन्त्री पाैडेलले बजेटका प्राथमिकता पहिल्याउनु जरूरी छ । आम सर्वसाधारणका रूपमा यस बिषयमा आगामी बजेटका केहि प्राथमिकता निम्न लिखित हुन सक्छन् ।

स्वास्थ्य क्षेत्र: काेभिड १९ ले सारा विश्वलाई आक्रान्त बनाई रहेकाे अवस्थामा यसलाई समाधानमा केन्द्रित बजेटकाे पहिलाे प्राथमिकता हुनु जरूरी छ ।

अझै लामाे समयसम्म यस्काे प्रभाव रहने कुरा विश्व स्वास्थ्य संगठनले सचेत गराई रहेकाे छ । अहिले यतिबेला काेभिड१९ ले जनतालाई आक्रान्त बनाई रहेकाे छ । जनतालाई यस्काे भ्याकसिन उपलव्ध गराएर सुरक्षित राख्नु सरकारकाे पहिलाे कर्तव्य पनि हाे ।

गतवर्ष याे महामारीलाई हल्का ढङ्गमा लिई आवश्यक तयारी नगर्नु सरकारकाे कमजाेरी थियाे । अव पनि याे कमजाेरीवाट पाठ सिकेर हुन सक्ने भयावहकाे स्थिति राेक्न आवश्यक बजेट बिनियाेजन गर्नै पर्छ र स्वास्थ्य क्षेत्रमा डा. गाेबिन्द के सीले उठाएका मागकाे सम्वाेधन हुनै पर्दछ । स्वास्थ्य क्षेत्रलाई सरकारकाे दायित्व बनाउनै पर्दछ ।

शिक्षा क्षेत्र: जव देशमा शिक्षा क्षेत्रलाई उपेक्षा गरिन्छ तव त्याे देशमा कहिल्यै बिकास सम्भव छैन । शिक्षाकाे ज्याेतीबाट कुनै वालवालिका टाढा हुनु नपराेस भन्ने भनाईबाट पनि राज्यले शिक्षा क्षेत्रमा लगानी गर्नु जरूरी छ ।

आजका बालबालिका भविष्यका कर्णधार मात्र हाेईनन् देशका सफल र असल नागरिक पनि हुन । आज याे महामारीकाे समयमा बिध्यालयमा जाने लाखाै बालबालिकाकाे भविष्यकाे बारेमा बजेटले प्राथमिकता पाउनु पर्छ ।

देशमा दुई किसिमकाे शिक्षालाई कसरी एउटै प्रणालीमा लैजाने भन्ने बिषयमा पनि विज्ञहरूकाे शुझावकाे आधारमा व्यापक छलफल गराई एउटै निति निर्माण गर्नु आजकाे आवस्यकता भएकाे छ । सरकारले चाहेमा हुन नसक्ने कुरा केहि छैन । देशकाे एउटा नागरिक उत्तम संजेलले रू १०० मा हजाराै विद्यार्थिलाई उच्च शिक्षा दिने सक्ने तर राज्यले नसक्ने भन्ने हुदैन । यदि यस्ताे हाे भने सरकारकाे नियतमा नै खाेट छ भन्ने कुरा सारा नेपालीले बुझ्नेछन् ।

कृषि क्षेत्र: अहिले सबैतिरवाट उपेक्षित क्षेत्र भनेकै कृषि हाे । देशका अधिकांस जनता यहि क्षेत्रमा संलग्न छन् । याे क्षेत्रलाई सरकारले पनि प्राथमिकतामा राख्न सकेकाे छैन । किनकि कृषि मन्त्री हुदा हातमा लाग्याे शुन्य हुन्छ ।

अन्य मन्त्रालय सम्महाल्दा कराेडाै कराेडकाे माल हातमा लाग्छ ।यहां उखु किसानले आफुले बचेकाे बालीकाे रकम उठाउन माईतीघर मण्लामा धर्ना बसेर ज्यानकाे बाजि लगाउनु पर्दछ । समयमा मल र बिउ नपाएर किसान भाैतारीदै सडक सडक हिड्नु पर्ने बध्यता छ ।

लगाएकाे बालीलाई बिचाैलियाले गुन्द्रुककाे भाउमा बेच्न बाध्य छन । आफ्नै देशकाे उत्पादनलाई प्राथमिकतामा नराखी बिदेसवाट खरिद गरिन्छ । कृषिमा भएका यावत समस्यालाई निरूपण गर्न कृषि क्षेत्रलाई पर्याप्त बजेेट छुट्याउन पर्ने हुन्छ ।

पर्यटन क्षेत्र: काेभिड १९ का कारण पर्यटन क्षेत्र उठ्नै नस्कने गरि धरासायी वनेकाे छ । व्यवसायीकाे अरवाै अरव रूपया डुबेकाे छ । उनिहरू ऋणकाे व्याज र आफ्नाे लगानी डुबेकाेमा चिन्तित छन । भनाै मर्नु न बाच्नुकाे दाेसादमा छन । याे बजेटले उनिहरूकाे अलिकती भएपनि त्राण भर्नु आवश्यक छ । त्यसैले अहिलेकाे बजेटकाे प्राथमिकता पर्यटन क्षेत्र पनि हाे ।

अन्त्यमा माथि उल्लेख गरिएका क्षेत्रहरू बाहेक बजेटका अन्य क्षेत्रहरू पनि हुन सक्छन् । व्यापरीक क्षेत्र पनि यहि महामारीका कारण तहसनहस भएकाे अवस्था छ । यसलाई माथि उठाउन पनि अर्थमन्त्रीले बजेट मार्फत कर छुट, अन्तशुल्क छुट, दाेहाेराे लाग्ने कर छुटकाे व्यवस्था गर्दा व्यपार व्यवसायीहरूकाे मनाेवल उठ्न जान्छ ।बिधुत बिकास , राेजगारी प्रवर्धन, यातायात, सामजिक सुरक्षा लगायत धेरै बिषयमा बजेट मार्फत संवाेधन गर्दा राम्राे हुन्छ । अनावश्यक रूपमा भ्यु टावर, पार्क निर्माण, अहिलेकाे आवश्यकता हाेईन । सर्वप्रथम त नागरिककाे स्वास्थ्य सुरक्षा सरकारकाे दायित्व हाे । लामाे समयसम्म निषेधाज्ञा लगाउदा गरि खाने बर्गलाई गाह्राे अवस्था सृजना हुन सक्छ । त्यस तर्फ पनि सरकारकाे ध्यान जाओस। राेगले त जनता मरिरहेकाे अवस्थामा भाेकले मर्नु नपराेस । लेखक उद्धव सापकोटा – विवेकशील साझा पार्टीमा आवद्व हुनुहुन्छ ।

२०७८ जेठ ३ गते प्रकाशित ।