काठमाडौं । वाणिज्य बैंकहरूको ब्याजदर निरन्तर घट्दै गएको छ । निरन्तर घट्दै गएको ब्याजदर मंसिरमा समेत घट्ने भएको छ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थामा लगानीयोग्य रकम (तरलता) पर्याप्त भएपछि बैंकहरूले मंसिरमा पनि ब्याजदर घटाउन लागेका हुन् । कात्तिकका लागि वाणिज्य बैंकहरूको मुद्दती निक्षेपको औसत ब्याजदर ६.१९ प्रतिशत छ । राष्ट्र बैंकको नीति अनुसार, वाणिज्य बैंकहरूले हालको ब्याजदरमा आगामी महिना १० प्रतिशत थप गर्न वा घटाउन सक्छन् । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार, कात्तिक २० गतेसम्म बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ६६ खर्ब ४० अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेका छन् । उक्त अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ५२ खर्ब ७६ अर्ब रुपैयाँ ऋण प्रवाह भएको छ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कात्तिक २० गतेसम्मको निक्षेप संकलनको आधारमा ५९ खर्ब ७६ अर्ब रुपैयाँ लगानी गर्न सक्छन् । किनभने राष्ट्र बैंकले कर्जा–निक्षेप अनुपात (सीडी रेसियो) ९० प्रतिशत कायम गरेको छ । कात्तिक २० गतेसम्म सीडी रेसियो ७८.१२ प्रतिशत छ । राष्ट्र बैंकको नीति अनुसार, बैंकहरूसँग सात खर्ब रुपैयाँ लगानीयोग्य रकम छ । बैंकहरूले कुल निक्षेपको २० प्रतिशत तरल सम्पत्ति राख्नुपर्ने व्यवस्था छ । बैंकबाट ऋण लगानी बढ्न नसकेपछि आगामी महिना बैंकहरू ब्याजदर घटाउन बाध्य हुने नेपाल बैंकर्स संघले जनाएको छ ।

कर्जाको ब्याजदर पनि घट्दै

बैंकहरुको कर्जाको ब्याजदर सस्तिँदै गएको छ । ब्याजदरको प्रमुख निर्धारक मानिने आधार दर घट्दै जाँदा कर्जा ग्राहकसँग बैंकले लिने ब्याजदर कम हुँदै गएको हो ।

यस्तो ब्याज तीन महिनामै मात्रै १५ प्रतिशतसम्म घटेको छ भने अघिल्लो वर्षको तुलनामा ३३ प्रतिशतसम्म घटेको वाणिज्य बैंकहरुले प्रकाशित गरेको वित्तीय विवरणमा आधारित तथ्यांकले देखाएको छ । बैंकहरुमा अधिक तरलताका कारण ब्याजदर सस्तो हुन पुगेको हो ।

वाणिज्य बैंकहरुले सार्वजनिक गरेको आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को पहिलो त्रैमासको वित्तीय विवरणमा उल्लेखित आधार दर असार मसान्तको तुलनामा ०.३४ देखि १.४१ प्रतिशत विन्दुसम्मले घटेको छ ।यसरी कर्जाको लागत धेरै घटेका बैंकहरुमा कुमारी बैंक, नेपाल बैंक, स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड बैंक, कृषि विकास बैंक र एनएमबि बैंक अगाडि छन् । यी बैंकहरुको ब्याज लागत तीन महिनामै १० प्रतिशत भन्दा धेरैले घटेको पाइएको छ ।

तीन महिनाको अवधिका कुमारी बैंकको आधारदर सर्वाधिक १.४१ प्रतिशत विन्दुले घटेको छ । त्यस्तै, नेपाल बैंकले १.२५, स्ट्यान्डर्ड चार्टर्डले ०.८९, कृषि विकास बैंकले १.०२ र एनएमबि बैंकले ०.९३ प्रतिशत विन्दुले ब्याजदर घटाएका छन् । यही अवधिमा बेसरेट घटाएका बैंकहरुमा ग्लोबल आईएमई ०.८०, नेपाल इन्भेष्टमेन्ट मेगा बैंक ०.७४, एनआईसी एशिया ०.८२, एभरेस्ट ०.६५, लक्ष्मी सनराइज ०.७३, राष्ट्रिय वाणिज्य ०.५६, हिमालयन ०.७३, नबिल ०.६१, माछापुच्छ्रे ०.६५, सानिमा, नेपाल एसबीआई ०.५८, प्राइम कमर्शियल ०.५७, सिद्धार्थ ०.५३, प्रभु ०.३७ र सिटिजन्स ०.३४ रहेका छन् ।

असोज मसान्तमा सबैभन्दा आधार दर कायम गर्न सफल बैंकमा स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड पहिलो स्थानमा छ। उक्त बैंकले यो दरलाई ५.७१ प्रतिशतमा कायम गरेको छ । यसबाहेक राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक ६.१५, नेपाल बैंक ६.७२, एभरेस्ट बैंक ६.८०, नबिल बैंक ७.०२, कृषि विकास बैंक ७.०७, नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक ७.०८, सानिमा बैंक ७.२४, ग्लोबल आईएमई बैंक ७.२९ तथा कुमारी बैंक ७.४८ प्रतिशत आधारदर कायम गरेका छन् ।

त्यस्तै, एनएमबि बैंक ७.४९, सिद्धार्थ बैंक ७.५८, माछापुच्छ्रे बैंक ७.६१, प्रभु बैंक ७.६५, नेपाल एसबीआई बैंक ७.७२, लक्ष्मी सनराइज बैंक ७.७९, प्राइम कमर्शियल बैंक ७.९२, सिटिजन्स बैंक ७.९२, हिमालयन बैंक ८.३५ तथा एनआईसी एशिया बैंक ८.३७ प्रतिशत सहित तुलनात्मक रुपमा धेरै आधारदर भएका बैंकको रुपमा छन् ।

व्याजदर घट्दा समग्र अर्थतन्त्रमा कस्तो असर पर्छ ?

बैंकको ब्याजदर घट्दा समग्र अर्थतन्त्रमा प्रभाव पर्छ । ब्याजदर घट्नु भनेको कर्जाको लागत कम हुनु हो, जसले व्यवसायलाई सस्तोमा ऋण लिने अवसर दिन्छ । यो सस्तो ऋणले व्यवसायलाई आफ्नो लगानी बढाउन, उत्पादन विस्तार गर्न र रोजगारी सिर्जना गर्न प्रेरित गर्छ ।

दोस्रो पक्षमा, व्यक्तिगत तहमा ब्याजदर घट्दा उपभोक्ताले घरजग्गा, गाडी र अन्य ठूला सामान किन्नेमा आकर्षण बढ्छ । यसले उपभोगमा वृद्धि गराउँछ, जसले आर्थिक क्रियाकलापलाई गति दिन्छ । साथै, ब्याजदर घट्दा साना तथा मझौला उद्योग (एसएमई) का लागि पनि ऋण सहज बन्छ, जसले रोजगारी अवसर बढाउने र आर्थिक विकासलाई टेवा दिने काम गर्छ ।

तर, यसले लामो समयसम्म बैंकको नाफा घट्न सक्ने खतरा पनि रहन्छ, जसले बैंकको विस्तारमा असर पार्न सक्छ । साथै, ब्याजदर घट्दा बचतमा लगानी घट्न सक्छ, किनकी मानिसहरूलाई ब्याजबाट कम फाइदा हुन्छ ।

“ब्याजदर घट्दा बचतमा लगानी घट्न सक्छ, किनकी मानिसहरूलाई ब्याजबाट कम फाइदा हुन्छ ।”

यसैगरी, नेपालजस्तो विकासोन्मुख अर्थतन्त्रमा वित्तीय समावेशीकरणमा ध्यान दिनु अझै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । जब ब्याजदर घट्छ, यसले वित्तीय पहुँच नपाएका नागरिकलाई पनि बैंकिङ प्रणालीमा ल्याउन प्रेरित गर्न सक्छ, जसले दीर्घकालीन आर्थिक सुदृढीकरणमा सहयोग पुर्याउँछ ।

ब्याजदर घट्दा केही लगानीकर्ताले बैंकबाट कर्जा फिर्ता लिने वा निक्षेप फिर्ता गर्ने प्रवृत्ति देखिन सक्छ । यसको मुख्य कारण भनेको ब्याजदर घट्दा बैंकमा जम्मा गरिएका निक्षेपमा पाउने ब्याज पनि घट्नु हो । नेपालजस्तो स्थानमा जहाँ धेरै व्यक्ति ब्याज आम्दानीमै निर्भर छन्, ब्याजदर घट्दा उनीहरूलाई बैंकमा पैसा राख्दा कम फाइदा मिल्छ । यस्तो अवस्थामा, लगानीकर्ताले आफ्नो पूँजीलाई अन्य उच्च प्रतिफल दिने क्षेत्रहरूमा लगानी गर्ने सोच बनाउँछन् ।

यसमा अर्को कारण यो पनि हो कि ब्याजदर घटेपछि शेयर बजार, रियल स्टेट, क्रिप्टोकरेंसी वा अन्य अस्थिर तर सम्भावित रूपमा उच्च प्रतिफल दिने ठाउँमा लगानी आकर्षण बढ्छ । विशेष गरी, ब्याजदर घट्दा बजारमा तरलता बढ्ने हुँदा, शेयर बजारमा लगानीको प्रवृत्ति बढ्न सक्छ ।

नेपालमा, ब्याजदर घट्नु भनेको सस्तो ऋणको अवसर हो, जसले व्यवसाय र उद्योगलाई विस्तार गर्न सघाउँछ, तर त्यहि समय बैंकको नाफा र तरलता व्यवस्थापनमा चुनौती आउन सक्छ ।

धेरै मुलुकहरूमा ब्याज दर वृद्धि हुँदा अर्थतन्त्रमा विभिन्न किसिमका प्रभाव देखिएका छन्। अमेरिका, युरोपेली संघ, र जापानजस्ता प्रमुख अर्थतन्त्रहरूले बढ्दो मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्न ब्याज दर वृद्धि गरेका छन्। यसले विशेष गरी ऋण–आधारित उद्योगहरू, जस्तै आवास क्षेत्र र उपभोक्ता खर्चमा प्रभाव पारेको छ, जसले अन्ततः उपभोग घटाउँछ। उदाहरणका लागि, अमेरिकामा उच्च ब्याज दरका कारण ऋण खर्च बढेपछि आवास बजार सुस्त भइरहेको छ, जसले घर किन्नेहरूको संख्या घटाइरहेको छ।

यूरोपेली संघ र बेलायतमा पनि यस्तै असर देखिएको छ, जहाँ मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्ने प्रयासले उपभोक्ता खर्चमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ । यसैगरी जापानले समेत लामो समयसम्मको निम्न ब्याज दर नीति परिमार्जन गरी दर वृद्धिको बाटो समातेको छ, जसले उनीहरूको आर्थिक वृद्धिमा केही प्रभाव पार्न सक्छ ।

अर्कोतर्फ, चीनजस्ता उदीयमान बजारहरूमा भने यो एक अलग असर देखिएको छ। चीनको अर्थतन्त्र स्लोडाउन भइरहेको छ, र यदि यो बढी गम्भीर भयो भने, यसले विकासशील देशहरूलाई थप असर पु¥याउने सम्भावना छ, विशेष गरी ती मुलुकहरू जो चीनमा वस्तु निर्यातमा निर्भर छन्।

यसरी, ब्याज दरको वृद्धिले सम्पूर्ण अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव पार्न सक्छ । यसले लगानी, उपभोग, र आर्थिक वृद्धिमा संकुचन ल्याउन सक्छ, जसले दीर्घकालीन रूपमा वृद्धि सम्भावनामा चुनौती ल्याउँछ। यद्यपि केही विश्लेषकहरू यसलाई आर्थिक स्थायित्वका लागि सकारात्मक मान्छन्, किनकी यसले स्थिर मुद्रास्फीतिका लागि सघाउ पुर्‍ याउन सक्छ ।